Nguyễn Thông - Hộp đen

Giáo sư Phan Đình Diệu (bìa trái). Ảnh Vietnamnet.

Một nhà khoa học nổi tiếng của đất nước, Giáo sư Phan Đình Diệu vừa ra đi. Nói theo văn mẫu, đối với nền khoa học nước nhà, "tổn thất này vô cùng lớn lao, đau thương này thật là vô hạn".

Trong số những nhà khoa học lừng danh miền Bắc mà thế hệ 5X tôi biết, những là Nguyễn Đình Tứ, Nguyễn Văn Hiệu, Phan Đình Diệu, Vũ Tuyên Hoàng... thì cụ Diệu kín tiếng cá nhân nhất, bởi cụ không thích lập thân chốn quan trường. Tôi không dám chê bai gì các cụ kia bởi cụ nào cũng giỏi, nhưng phải nói cứ dính tí quan trường là uy tín khoa học bị kém ngay, con mắt người đời nhìn vào không còn ngưỡng mộ như trước nữa. 

Trần Trung Đạo - Kính tiễn GS Phan Đình Diệu (1936-2018)

Giáo sư Phan Đình Diệu

Những năm đầu thập niên 1990 trong nước chưa có những mạng thông tin www (World Wide Web) quen thuộc như bây giờ. Các bài viết hay phát biểu tích cực về chính trị và kinh tế Việt Nam phần lớn còn phải chuyển qua email của các nhóm do anh chị em chuyên viên làm việc trong lãnh vực thông tin điện toán điều hành. 

Tôi điều hành một nhóm từ hãng Sun Microsystems gởi ra từ miền Đông Mỹ. Mỗi ngày tôi đọc, chọn lọc và phân phối các bài viết tích cực đến các bạn trong nhóm và họ lại tiếp tục chuyền đi cho các nhóm khác, cho báo chí Việt Ngữ và cứ thế lan rộng ra. 

Đào Kiến Quốc - Vĩnh biệt giáo sư Phan Đình Diệu

Tôi tốt nghiệp đại học toán Đại học Tổng hợp năm 1976 và được chọn ở lại trường làm giảng viên, nhưng được yêu cầu chuyển sang ngành Máy tính điện tử. Thời gian học máy tính ở khoa Toán, tôi chỉ biết một chút về lập trình và nguyên lý máy tính.

Theo quy định thời đó, cán bộ giảng dạy phải tập sự hai năm và phải thi 4 chuyên đề. Ngành này khá mới mẻ, lúc đó ở bộ môn toán học tính toán chưa có ai là tiến sĩ ngành máy tính (lúc đó gọi là chuyên ngành đảm bảo toán học cho máy tính) ngoài thầy Nguyễn Bá Hào thì lúc đó đã chuyển đi nơi khác. Chủ nhiệm Khoa (thày Hạp) mới gọi tôi lên đưa cho tôi một cái thư tay bảo: "Em sang bên Viện khoa học Tính toán và Điều khiển gặp thày Diệu, đây là thư tôi nhờ thày hướng dẫn cho em trong thời gian tập sự".

Huy Đức - Giáo sư Phan Đình Diệu (1936-2018): Khí phách &Trí tuệ

Giáo sư Phan Đình Diệu. Ảnh Tài chính Điện tử

Sáng nay tôi hỏi năm bạn sinh trong thập niên 80, ba bạn nói không biết GS Phan Đình Diệu. Tôi buồn nhưng không bất ngờ. 

Ông là một người mà thế hệ chúng tôi ngưỡng mộ, cả về tài năng và sự chính trực. Có lẽ vì sự chính trực ấy mà ông rất ít khi có mặt trên những bục vinh quang. Nhưng, những đóng góp thầm lặng của ông đặc biệt là trong vai trò đưa công nghệ thông tin vào VN đang ảnh hưởng lên cả những thế hệ không còn biết ông là ai nữa.